خودآگاهی توانایی دیدن «خود واقعی» به‌صورت شفاف از طریق درون‌نگری، شناخت باورها و مشاهده افکار بدون درگیر شدن در آن‌ها است. این مسیر برای بیشتر افراد به‌صورت کامل و مطلق اتفاق نمی‌افتد، اما همه ما می‌توانیم با حرکت در این مسیر و انجام تمرین‌های مختلف به خود واقعی نزدیک‌تر شویم. با این کار ضمن افزایش عزت نفس و اعتماد نفس، روابط فردی، کاری و اجتماعی ما به‌طور چشمگیری بهبود پیدا می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم،‌ در این مطلب بعد از تعریف کامل خودآگاهی و مثال‌های واقعی یک فرد خودآگاه، تمرین‌هایی برای تقویت این مهارت و به‌کارگیری آن در زندگی روزمره را توضیح می‌دهیم.

خودآگاهی چیست؟

خودآگاهی (Self-Awareness) به این معناست که «شما، افکارتان نیستید، بلکه موجودیتی متمایز از افکار و فقط مشاهده‌کننده آن‌ هستید.» همه ما معمولا بیشتر وقت خود را بدون توجه به «خود درونی» می‌گذارانیم، یعنی در طول روز درگیر افکارمان می‌شویم، احساس می‌کنیم و بر اساس همان احساس یا عادت‌ها اقدام می‌کنیم. درست مانند رانندگی در مسیری آشنا که ناخودآگاه بدون فکر کردن در آن حرکت می‌کنیم.

اما در کنار این روال معمول، توانایی دیگری به‌نام «خود ارزیابی» یا «خودآگاهی» نیز داریم. یک فرد خودآگاه بدون درگیر شدن در افکار که خاصیت اصلی ذهن است، زمان انجام هر کار یا واکنش نسبت به موضوعی خاص لحظه‌ای مکث می‌کند و بعد از توجه به درون، کار درست را انجام می‌دهد. در حقیقت حین این فرایند فرد خودآگاه با توجه به «خود درونی» برای لحظه‌ای این سوالات را از ذهنش می‌گذاراند:

• آیا افکار این لحظه‌ام با ارزش‌هایم هماهنگ است؟
• آیا احساساتی که تجربه می‌کنم واقعی است یا بیش از حد واکنشی است؟
• آیا رفتارم همان چیزی است که لازم است انجام دهم یا فقط از روی عادت این کار را انجام می‌دهم؟

استفاده از این معیارها در زندگی روزانه بخش مهمی از تمرین «خود کنترلی» است. زیرا از این طریق تصمیم می‌گیریم که آیا انتخاب‌های درستی برای رسیدن به اهداف خود انجام می‌دهیم یا خیر.

یک فرد خودآگاه در زندگی روزانه چطور عمل می‌کند؟

مثال ساده تمرین خودآگاهی فردی است که تصمیم گرفته تغذیه سالم داشته باشد.فردی که در مسیر تمرین خودآگاهی قرار ندارد،  زمانی‌که در مهمانی با یک دسر پرکالری مواجه می‌شود، ممکن است ناخودآگاه آن‌را بخورد. اما یک فرد خودآگاه لحظه‌ای مکث می‌کند و می‌پرسد:«آیا این انتخاب مطابق هدف و ارزش جدید من است یا خیر؟» به این شکل ما در مسیر خودآگاهی اگر متوجه شویم که رفتارمان مطابق اهداف و ارزش‌های‌مان نیست، آن‌را اصلاح می‌کنیم. در واقع معیارهای درونی تعریف شده جدید مثل قطب‌نما، ما را در مسیر درست هدایت می‌کنند.

فرایند خودآگاهی نیازمند کار طولانی روی باورهای محدود کننده و تمرکز بر اقدام در جهت تغییر یا اصلاح آن‌ها است. زیرا در حالت عادی بیشتر ما زمانی‌که شکاف بزرگی را بین وضعیت فعلی و هدف یا ارزشی که برای خود تعریف کرده‌ایم، مشاهده می‌کنیم، ترجیح می‌دهیم خودارزیابی در مورد آن موضوع خاص را نادیده بگیریم و به این شکل از مسیر خودآگاهی خارج می‌شویم. هر چند این رفت و برگشت‌ها در ابتدای مسیر طبیعی است، اما با تمرین بیشتر و تمرکز در جهت برداشتن قدم‌های کوتاه در این مسیر، می‌توانیم تصمیم‌های خلاف ارزش‌ها و اهداف‌مان را تغییر دهیم.

فواید خودآگاهی چیست؟

خودآگاهی مرحله اصلی و اولیه مسیر عشق به خود است. ارزیابی واقع‌بینانه خود در هر لحظه و حرکت در مسیر انتخاب‌های درست، ما را در مسیر رشد فردی بیشتر هدایت می‌کند. اما مهم‌ترین فواید خودآگاهی به شرح زیر هستند:

• افزایش قدرت پذیرش و تشویق به برداشتن گام‌های هر چند کوچک در مسیر رشد فردی
• دیدن مسائل از دیدگاه دیگران و تمرین خودکنترلی
• کمک به تصمیم‌گیری بهتر
• بهبود وضعیت شغلی و ارتباط موثرتر در محیط شغلی

در مجموع با تمرین خودآگاهی اعتماد به نفس و عزت نفس‌ را در روابط فردی و اجتماعی افزایش می‌دهیم. البته با پیشرفت در این خصوص تقریبا در هر لحظه از زندگی می‌توانیم تجربه‌ای متفاوت داشته باشیم و با زندگی در لحظه حال و ارزیابی واقع‌بینانه موقعیت، انتخاب‌های درستی داشته باشیم.

مثال‌هایی از مهارت خودآگاهی در زندگی روزمره

حال  برای درک بیشتر موضوع با بررسی چند مثال می‌ببینیم، افزایش مهارت خودآگاهی در زندگی واقعی چه تاثیری دارد یا به عبارتی یک فرد خودآگاه در موقعیت‌های مختلف چگونه عمل می‌کند.

مهارت خودآگاهی در محیط کار

«علی» در نوشتن گزارش‌های فنی سه ماهه برای پروژه و ارائه به مدیر خود مشکل دارد. چالش اصلی «علی» نداشتن قالب منسجم در گزارش و سردرگمی برای شفافیت در نگارش است که مطابق معیارهای مد نظر مدیر او نیست. به شکلی که هر بار با ایرادهای مدیر مجبور به اصلاح‌های بسیار و اتلاف وقت برای انجام آن می‌شود. «علی» تصمیم می‌گیرد برای رفع این چالش، دوره‌ای برای نوشتن گزارش‌های فنی را بگذراند و بعد از تنظیم یک فرم مشخص، قبل از ارائه به مدیر، ایرادات احتمالی گزارش را با همکارش برطرف کند.

مهارت خودآگاهی در خانه

«مریم»  فکر می‌کند همسرش به او به اندازه کافی عشق و محبت ندارد. بنابراین ساعت‌های زیادی در خانه را به بحث و جدال در این موضوع صرف می‌کند. اما «مریم» ناگهان متوجه می‌شود شاید او هم در این مشکل نقش دارد و محبت‌های همسرش را نادیده می‌گیرد. «مریم» برای لحظه‌ای به باورهای نادرست خود فکر می‌کند، اینکه وقتی همسرش عشق و محبت خود را به‌صورت ظاهری اعلام نمی‌کند، تصورش بر این است که این موضوع عمدی است. بنابراین برای اصلاح رفتار خود تصمیم می‌گیرد با همسرش در مورد شیوه‌‌های دریافت عشق یا «زبان عشق» خود صحبت کند تا روابط خود را بهبود دهد.

مهارت خودآگاهی در خلوت شخصی

«فاطمه» به دلیل عزت نفس پایین خود، بسیاری اوقات دچار افسردگی می‌شود. او به‌دلیل درگیری با حس ناکافی بودن، بیشتر فرصت‌های کاری و روابط دوستی را رد می‌کند. او با استفاده از تکنیک‌های خودآگاهی متوجه می‌شود که دلیل اصلی رد کردن این موقعیت‌ها ترس از ارزشمند نبودن است. او با تمرین خودآگاهی و خوددوستی یادآوری می‌کند که «من به اندازه کافی خوب هستم» و به‌جای فکر کردن به اینکه «اگر شکست بخورم چه می‌شود؟» بر جمله «اگر موفق شوم چه می‌شود؟» تمرکز می‌کند.

نمونه‌های زیادی از این داستان‌ها در زندگی روزمره همه ما وجود دارند که حرکت در مسیر تغییر آن‌ها، تاثیر بسیاری بر رشد فردی و بهبود روابط اجتماعی و کاری دارد.

تمرین برای افزایش مهارت خودآگاهی

همان‌طور که گفتیم، مهارت خودآگاهی نیاز به تمرین و استمرار در مسیر دارد، روش‌های مختلفی برای این کار وجود ارد که در این بخش پنج مورد از موثرترین آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

۱. ذهن‌آگاهی و مدیتیشن

ذهن‌آگاهی به‌معنای حضور در لحظه، توجه به خود و محیط اطراف به‌جای غرق شدن در افکار، نشخوار فکری و خیال‌پردازی است. در حین مدیتیشن یا هر نوع مراقبه با تمرکز آگاهانه به یک صدا، حس، تنفس یا مانترا افکار خود را بدون غرق شدن در آن‌ها فقط مشاهده می‌کنیم. این کار تمرین خوبی برای آگاهی نسبت به حالت‌ها، واکنش‌های درونی، شناسایی افکار و احساسات است. به شکلی که اجازه ندهیم آن‌قدر در افکار خود درگیر شویم که «خود واقعی»‌مان را فراموش کنیم.

یکی از مراقبه‌های متفاوت و جدید در این خصوص، «مراقبه تتاهیلینگ» است که با قرار دادن آن در برنامه روزانه خود، تا حد زیادی می‌توانیم مهارت خودآگاهی را در خود افزایش دهیم. البته هم‌زمان با این موضوع خودکاوی، شناسایی باورهای محدودکننده و تلاش در جهت رفع آن‌ها با همراهی یک مربی حرکت در مسیر رشد فردی و خودآگاهی را افزایش می‌دهد.

۲.یوگا

یوگا یک فعالیت جسمی و ذهنی است که در حین کشش، خم شدن و انعطاف بدن، ذهن نیز انضباط و آگاهی را می‌آموزد. در هنگام انجام حرکات یوگا به بدن و احساسات خود، آگاه‌تر و هوشیارتر می‌شویم. ترکیب یوگا با مدیتیشن یا ذهن‌آگاهی به تقویت مهارت خودآگاهی کمک می‌کند.

۳.ژورنالینگ

ژورنالینگ یا نوشتن در دفترچه شخصی روشی بسیار موثر برای شناسایی افکار و احساسات و پذیرش آن‌ها است. این کار به کشف خواسته‌ها، ارزش‌ها و موضوعاتی که برای ما کارآمد است، کمک می‌کند. همچنین به همان اندازه نیز با ژورنالینگ می‌توانیم بفهمیم که چه چیزی برای‌مان اهمیت ندارد و چه مواردی جوابگوی کارها و اهداف‌مان نیست. برای ژورنالینگ فقط کافی است بنویسیم، به‌صورت آزادنویسی، هر آنچه از ذهنمان می‌گذرد، بدون چارچوب ادبی یا قوانین مرسوم. حتی فهرست‌وار نوشتن نیز نوعی ژورنالینگ است. نوشتن افکار و احساسات باعث می‌شود که ما نسبت به خودمان آگاه‌تر و هدفمندتر شویم.

۴. صحبت با یک دوست

هر چند شناخت درونی اهمیت بسیاری دارد، اما در مسیر خودآگاهی لازم است دریافت بازخورد بیرونی را نیز مورد توجه قرار دهیم. برای این کار می‌توانیم از اعضای خانواده یا دوستان نزدیک خود بخواهیم که تصورشان از ما را بنویسند. سپس بررسی کنید که کدام گفته‌ها با شناخت شما از خودتان هم‌خوانی دارد و کدام مورد بسیار متفاوت است. بعد از آن در مورد هر یک از این گفته‌ها فکر کنید و در زمان ژورنال‌نویسی به آن‌ها فکر کنید. برای این کار گفتگو با افراد مختلف برای دریافت دیدگاه جامع‌ از خودتان بسیار مفیدتر خواهد بود. اما در نهایت لازم است به یاد داشته باشیم، مهم‌‌ترین نکته، باورها و احساسات ما در مورد خودمان است.

جمع‌بندی

خودآگاهی و تمرین آن به‌عنوان اولین مرحله در مسیر عشق به خود، روشی موثر برای مشاهده افکار، شناسایی  احساسات و ارزیابی آن‌ها از لحاظ هماهنگی با ارزش‌ها و اهداف‌مان است. روش‌های مختلف مثل مدیتیشن، مراقبه تتاهیلینگ، یوگا، ژورنالینگ و دریافت بازخورد از دیگران و تمرین روزانه آن‌ها به افزایش مهارت خودآگاهی کمک می‌کند. اما حرکت در مسیر خودآگاهی نیاز به تمرین و تکرار مداوم دارد تا بتوانیم آن‌را به عادتی روزمره تبدیل کنیم.

گروه وادی هفتم تلاش دارد با ارائه آموزش‌های مختلف، نقش خود برای ارتقای آگاهی جمعی در این مسیر را ایفا کند. انتشار مطالب آموزشی و برگزاری دوره‌های مختلف با تمرکز بر مراقبه تتاهیلینگ که با همراهی اساتید داخلی و بین المللی فعال در این حوزه انجام می‌شود، بخشی از مسیر همراهی ما با شماست. در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره واتساپ ۰۹۰۴۴۴۸۶۶۶۶در تماس باشید.

مرجع:

 positivepsychology